*با نگاه به مطالعات پژوهشگر دانشگاه پرینستون آمریکا
مجید حجتی
«خانم لیندزی استفنسن» در سال ۲۰۱۸ از تز دکترای خود با عنوان «تغییر مسیر خلیج فارس: فراملی شدن شبکه های مهاجرت ایرانیان طی سالهای ۱۹۰۰ تا ۱۹۴۰» در دانشکدۀ مطالعات خاورمیانۀ دانشگاه پرینستون دفاع کرد و شایسته دریافت جایزه بهترین دفاع از انجمن مطالعات خلیج فارس و شبه جزیره عربستان شد. او هم اکنون دورۀ پسادکتری را در دانشگاه پریسنتون می گذراند.
خانم استفنسن در پایان نامۀ دکتری خود به دگرگونی در روابط و هویت ها در منطقۀ حوزۀ خلیج فارس طی دورۀ ۴۰ سالۀ ابتدای قرن بیستم می پردازد. او معتقد است با اینکه در گذشته، منطقۀ پیرامونی خلیج فارس هویت خود را از حکومت های امپراطوری، منطقه ای و یا محلی شکل می داد، اما در اوایل قرن بیستم مردمانی که دائماً میان سواحل شمالی و جنوبی خلیج فارس در رفت و آمد بودند، بویژه ایرانیان، توانستند هویتی فراملی به این ناحیه بدهند.
استفنسن می گوید: در سده های گذشته، ایرانیانِ تاجر، مقاصد خود را فراتر از خلیج فارس انتخاب می کردند، اما این رفت و آمدهای دریایی در اوایل قرن بیستم محدود به منطقۀ خلیج فارس شد. او صریحاً به اثرگذاری بالای ایرانیان جنوب در کشورهای عربی، بویژه دو کشور مورد مطالعه اش کویت و بحرین، اشاره می کند و آن را ناشی از ارتباطات عمیق و طولانی آنان با سوی جنوبی خلیج فارس می داند. مثلاً در سال ۱۹۴۰ ایرانیان بزرگترین جمعیت خارجی کویت و بحرین را تشکیل می دهند و عمدۀ کارمندان ماهر شرکت نفت بحرین(BAPCO) ایرانی بودند و اینگونه است که افسران استعمار بریتانیا، مهاجران را «فارس ها» خطاب می کردند. «آنان مهاجران اهل سنّت بحرین را در قالب سه گروه اوزی، خنجی و شبه عرب تقسیم می کردند.»
در جایی از این پایان نامه آمده است، پس از اعلام قانون تابعیت و استملاک بحرین در اول نوامبر ۱۹۳۷، به ایرانیان ساکن بحرین سه ماه مهلت داده شد تا یا تابعیت بحرین را بپذیرند و یا لیست دارایی های خود را برای فروش به دولت بحرین ارائه دهند. در ماههای پس از این اعلامیه، گروههای متکثری از سنی، شیعه، لاری، عرب و فارس نشستهای فراوانی با هم داشتند.
اسناد بریتانیا نشان می دهد پس از گذشت یکسال، تنها ۲۲ مورد از مردان و زنان، اموال خود را برای فروش ارائه دادند که عمدتاً از خانواده های ثروتمند جنوب غربی ایران بودند و بسیاری از آنان «در محلۀ العوضیه که یکی از مرفه ترین مناطق منامه بود» زندگی می کردند. این محله در شرق بندر منامه محل زندگی برخی از ثروتمندترین مهاجران ایران از لنگه و جنوب مرکزی ایران بود و نیز در جنوب و غرب محلۀ رأس رمان قرار داشت.
سازندگان بستکی، مدل معماری جنوب مرکزی ایران بویژه شهر کویری یزد را به بحرین و دیگر مناطق خلیج انتقال دادند. محلات تاریخی چون العوضیه در بحرین و البستکیه در دوبی، برجسته ترین نمونۀ معماری بومی ایرانی بودند.
در جایی دیگر گفته شده: امور بارانداز اسکله از سال ۱۹۰۰ تا ۱۹۰۷ در اختیار یک نیروی بحرینی بود. پس از ۱۹۰۷ این مجموعه به حاج عبدالنبی کازرونی و پس از آن به سندیکای «ایرانیان سنی اوزی» سپرده شد که عبدالعزیز بن حاجی لطفعلی خنجی و عبدالکریم بن محمد خادم آن را مدیریت می کردند.
این نوشته در پسین اوز منتشر شد.